Niet gewonnen, fier op nominering en blij met prachtig juryrapport

Hier zitten we dan, in spannende afwachting van de toekenning van de Libris Geschiedenisprijs 2018 in de live uitzending van VPRO OVT. Frits van Oostrom – rechts op de foto, weet dan ook nog niet dat hij zal ‘winnen’. Karin van den Born, eindredacteur geschiedenis van de NPR, schreef een prachtig juryrapport:

Hella en Sandra Rottenberg zijn in hun eigen familie gestuit op een fascinerend verhaal.
Grootvader Isay Rottenberg, in de jaren 20 zakenman in Amsterdam, neemt in 1932 een sigarenfabriek in Duitsland over. Wat dan nog? Kun je denken. Maar hij is Joods en begeeft zich dus in het hol van de leeuw.
In het boek steken Sandra en Hella hun verbazing over deze onderneming niet onder stoelen of banken. En terecht, het lijkt een krankzinnig, bijna suïcidaal avontuur.
Verwondering, willen weten hoe het zit, is de motor die het boek krachtig voortdrijft.
Als ware detectives halen de auteurs een indrukwekkende hoeveelheid documentatie boven water. Daaruit blijkt dat opa Rottenberg vrijwel vanaf het begin is tegengewerkt. Eerst nog via zogenaamde juridische procedures, maar tenslotte met harde nazi-hand.
Het boek is doorspekt met persoonlijke notities van Hella en Sandra waarin regelmatig twijfel doorklinkt: kon het gedrag van hun voorvader eigenlijk wel door de beugel, welke veren heeft hij moeten laten om het zo lang vol te houden? Dit maakt ‘De Sigarenfabriek van ‘Isay Rottenberg’ ook tot een dapper boek. Kwetsbaar stelt het vragen bij de scheidslijn tussen weten en niet (willen) weten, tussen de werkelijkheid toen en oordelen achteraf.
Hella en Sandra brengen via het persoonlijke verhaal van hun opa de sluipende machinaties van nazi-Duitsland ongenaakbaar tot leven. Tegelijkertijd maken ze invoelbaar hoe moeilijk het moet zijn geweest daar in de tijd zelf grip op te krijgen. Een les die iedereen tot zich zou moeten nemen. En dat is geen straf, want het boek leest ook nog eens als een trein, je hebt het uit voor je het weet.