Zwafelwater is een historische zoektocht in de traditie van Frank Westerman: persoonlijk van stijl met een autobiografische invalshoek.

In de zomer van 1966 beleefde Reinjan Mulder, toen 17 jaar oud, een idyllische vakantieweek in een chalet (Haus Jungbrunnen) aan de Zuid-Duitse Tegernsee. Jaren later ontdekte hij dat deze plek het decor was van een veelbewogen geschiedenis. Het chalet werd in 1926 gebouwd door de Nederlandse mijningenieur Adriaan Stoop, een van de grondleggers van Shell, die een bron van geneeskrachtig zwavelwater had gevonden in het gebied en er een lucratief kuuroord had ontwikkeld. In de jaren dertig kwamen veel vooraanstaande nazi’s naar het meer, onder wie Heinrich Himmler. Op 30 juni 1934 begon in het kuurhotel de beruchte ‘Nacht van de Lange Messen’: SA-leider Ernst Röhm werd door Hitler van zijn bed gelicht, waarna hij koelbloedig werd vermoord en in heel Duitsland een grote moordpartij begon.
In dit boek reist Reinjan Mulder terug naar het ‘schuldig landschap’ van zijn jeugd, op zoek naar de Nederlandse betrokkenheid bij het Duitse drama.

Schrijver en beeldend kunstenaar Reinjan Mulder (1949) promoveerde op Misdaad en macht, een studie naar het strafrechtssysteem van de ddr, en werkte als uitgever en literatuurredacteur bij NRC Handelsblad. In 2016 toonde het Rijksmuseum zijn fotowerk Objectief Nederland

Moderatie: Sandra Rottenberg
Sprekers zijn o.a. Hanco Jürgens, Hella Rottenberg en Bernard Hulsman, met ook aandacht voor de verhouding Nederland-Duitsland.

Hanco Jürgens is wetenschappelijk medewerker van het Duitsland Instituut Amsterdam. Hij studeerde geschiedenis in Utrecht, doceerde aan de Universiteit Utrecht (als student-assistent), de Hogeschool Domstad, de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, de Radboud Universiteit Nijmegen (geschiedenis en honours programma) en de Universiteit van Amsterdam. Jürgens houdt zich bezig met de moderne geschiedenis van Duitsland in Europees perspectief.

Hella Rottenberg is journalist en schrijfster. Ze schreef in samenwerking met haar nicht Sandra het boek De sigarenfabriek van Isay Rottenberg over het bedrijf van haar grootvader in nazi-Duitsland. Het boek stond op deshortlist van de Libris-geschiedenisprijs 2018. Ze is mede-oprichter van het digitaal kennisplatform RaamopRusland.nl.

Bernard Hulsman (1958) is redacteur van NRC Handelsblad en schrijft sinds 1985 over architectuur en popmuziek. Hulsman schreef onder meer Zwanenzangen – De laatste liederen van vroeggestorven pophelden (met Pieter Steinz), De krul en andere modes in de architectuur, Hollandse Hemels – Koepels in Nederland en Double Dutch – Nederlandse architectuur na 1985.

Rottenberg&Witteman, vrolijkheid met diepgang

Creatieve duizendpoot en bladenmaker Marciel Witteman bundelt de krachten en levenslust met programmamaker en anchorwoman Sandra Rottenberg voor hun maandelijkse talkshow in het Torpedotheater in Amsterdam.
Op hun eigen prettige wijze ontvangen zij inspirerende schrijvers en kunstenaars en halen verborgen verhalen op; er is muziek, zang, dichtkunst en opinie.

Vallende Tijd
Asis Aynan (Haarlem, 1980) is schrijver, columnist en docent aan de HvA. Hij is daarnaast de initiatiefnemer -samen met vertaalster Hester Tollenaar – van De Berberbibliotheek, een reeks waarin werk van grote schrijvers uit Berberlanden is verschenen.

‘Elke generatie onderzoekt wat er in haar identiteitsvat zit. Het vat van het tweede generatiekind is – op religie na – vrijwel leeg. Het gevolg daarvan is dat het ons ontbreekt aan cultuurbesef en historisch bewustzijn.’

Als kind van Berberse ‘gastarbeiders’ uit de Rif in Marokko, vraagt Asis Aynan zich af wat er gebeurt met je identiteit als de cultuur van je ouders verdwijnt onder een verstikkende deken van eenvormige ideologie. Hoe geef je daar zelf een invulling aan? En is eigenlijk niet iedereen het product van twee culturen?

Aynan debuteerde in 2007 met het autobiografische Veldslag en andere herinneringen. In 2010 volgde Ik, Driss, over een liefdesrelatie tussen een Marokkaanse gastarbeider en een Nederlandse, dat tot hoorspel en musical is bewerkt en dat hij samen schreef met Hassan Bahara; in 2014 verscheen de verhalenbundel Gebed zonder eind.

In februari 2019 sloot de dichtbundel Vallende Tijd, De Berberbibliotheek-reeks af: een selectie van werk van de vier grootste dichters uit de Rif. Mohammed Chacha, Ahmed Ziani, Fadma el Ouariachi en Mimoun el Walid hebben met gevaar voor verstoting en verbanning, hun leven gewijd aan de poëzie. In de gedichten wordt de liefde bezongen, de migratie verfoeid en om emancipatie geschreeuwd.

Actrice Betty Schuurman leest haar column en er is live muziek van een jonge singer-songwriter én van pianist Pieter Klop.

Aanvang: 20.00 uur. Reserveren verplicht i.v.m. beperkt aantal plaatsen reserveren@torpedotheater.nl of
tel: 020-4284993

Torpedotheater
Sint Pieterspoortsteeg 33
1012 HM Amsterdam

Op 21 februari 2109 organiseerde de WRR een symposium naar aanleiding van de ‘verkenning’ Filantropie op de grens van overheid en markt onder redactie van Peter de Goede, Erik Schrijvers en Marianne de Visser. Voor iedere fondswerver, fondsbestuurder en donateur een must om te lezen. In twee uur tijd maar liefst 3 panels, 2 columnisten, inleiders en het publiek aan het woord gelaten en met elkaar in gesprek laten komen in de prachtige zaal van het Vredespaleis in Den Haag. Boodschap van de WRR: let op dat transparantie niet verdwijnt en dat vermenging van partijen niet leidt tot ondoorzichtigheid; de overheid is er voor ons allemaal, de fondsen bepalen zelf en mogen dat ook. Maar vergeet niet de primaire taak van de filantropie: Signaleren, Agenderen en Experimenteren.

Nog even de balans opmaken voordat er weer nieuwe avonturen losbarsten (onder het tromgeroffel van de Chinese drakendans met bijbehorend vuurwerk voor de Amsterdamse Chinese ondernemingen):

Mijn afgelopen jaar stond natuurlijk in het teken van De sigarenfabriek van Isay Rottenberg, het boek dat ik samen met mijn nicht Hella schreef; het resultaat van een speurtocht naar de fabriek van onze grootvader in Duitsland in de jaren dertig, waarover we in 2015 een prachtige podcast maakten. https://www.vpro.nl/programmas/radio-doc/niet-bang-te-krijgen.html

We verzorgden samen of alleen grote en kleine presentaties door het hele land, in musea, boekhandels (of de bovenwoning van de boekhandelaar, zoals in Lochem) en niet te vergeten op 5 mei voor Open Joodse Huizen in het geboortehuis van mijn vader aan het Valeriusplein 22 (AT5 maakte er een live uitzending van in het kader van Straten van Amsterdam). We kregen prachtige recensies in o.a. Parool, Volkskrant en NRC, op websites van JoNet en Tzum. We waren te gast in de Tros Nieuwsshow en bij Opium op Radio 4. We ontvingen razend enthousiaste reacties van soms onbekende lezers per email (‘Dames, ik wil u laten weten dat ik uw boek zojuist in één ruk uitgelezen heb’) via social media, kaarten en uitgebreide brieven. We ontmoetten inspirerende collega-auteurs tijdens de voordrachten van De Literaire Karavaan en maakten nieuwe vrienden. We werden zowel genomineerd voor de VRT- Lang Zullen We Lezen Prijs als voor de Libris Geschiedenis Prijs en eindigden bij de laatste vijf in een spannende live radio-uitzending van OVT, we kregen een VIJFDE druk….. We leerden mede door de ontmoetingen met lezers en hun interessante vragen, steeds meer over onze grootvader en onze ouders en deelden die inzichten onder andere in Het Goethe Instituut bij de herdenking van Kristallnacht.

Op ander vlak begon het jaar met de viering van de oprichting van het collectief Idiotes onder de bezielende leiding van sociaal ontwerper Marieke van Dijk, waardoor ik mee kon denken over fenomenen als digitale democratie, we ontwerpsessies deden met o.a. bewoners en medewerkers van de nachtopvang van het Leger des Heils in Rotterdam. Ik schrijf en ontwerp mee aan de Agenda Digitale Stad voor wethouder Touria Meliani, een gelaagd proces

Werkplek Spring House bood ook dit jaar weer gein, inspiratie en steun, bijvoorbeeld met mijn maatjes Francine, Joan en Eveline en al die andere collega’s waar zo veel mee uit te wisselen is. Met Thijs van Exel, Wieteke Vrouwe, Joan Veldhuizen en Larissa van Kennisland werkte ik met plezier samen aan het project Zorgeloost, waarin we met bewoners, vrijwilligers en hulpprofessionals in Amsterdam Oost naar nieuwe vormen zochten om elkaar ondersteunen en er achter te komen wie waar eigenlijk behoefte aan heeft en waaraan zeker niet.

Voorzitterschappen brachten me onder andere naar Almere (over de toekomst van woningbouw), Den Haag (WRR, de sociale kant van infrastructuur), Pink Nieuw West (geweldig verkiezingsdebat waarin we o.a. klassikaal het telefoonnummer van Roze in Blauw erin stampten). Er waren discussies te leiden in de buurt over lokale kunstsubsidies, met de Bewonersraad Nieuwmarkt en het nieuwe voltallige deelraadsbestuur over hoe we pro-actief betrokken willen worden bij besluiten die onze buurt aangaan, er was de uitreiking van de Geveltuinenprijs in het Pintohuis. In het Stadhuis was er een boeiende bijeenkomst voor te zitten met mensen uit podiumkunsten voor de nieuwe wethouder Cultuur over hoe nog beter te komen tot ‘meerstemmingheid’ op de Amsterdamse podia.
Samen met Arend Jan Boekestein hield ik op verzoek een voordracht over de ‘sleepwet’ voor leden van de Friese Nationale Partij (die bestaat uit zeer geengageerde progressieve mensen),

Voor ProDemos schreef ik in opdracht een boekje ter gelegenheid van het afscheid van voorzitter Wim Deetman: een speurtocht naar de geschiedenis van vijftien jaar doorzetten om een instituut voor de educatie van democratie van de grond te krijgen (een komen en gaan van ministers tijdens zes kabinetten tussen 1994 en 2010).
Voor Take Care BnB schreef ik teksten voor de nieuwe website.

De aktiegroep Nieuwmarkt Groen!, waar tal van actieve buurtgenoten zich achter schaarden, kwam vrijwel maandelijks bijeen en ontwikkelde allerlei leuke plannen. De molens malen trager dan we graag zouden willen, maar op de De Ruijterkade groeit nu een op circulaire principes gestoeld minivoedselbos, De Ruijtergaard; we richtten er dit jaar de Stichting Amstergaard voor op en haalden maar liefst drie verschillende subsidies binnen. Veel werk, maar goed gevolg mede door het doorzettingsvermogen van de immer bruisende Mariken de Goede. De plannen rond Montelbaensstraat en voormalige tandwielfabriek Blom leidden tot twee geslaagde straatfeesten maar helaas tot een fiasco wat betreft de inrichting van de Lastageweg, maar we geven niet op, in november kwamen we met 30 mensen bijeen en waren het snel eens over wat we zoal verlangen bij een herinrichting. Om heel vrolijk van te worden. Kijk ook eens op www.amstergaard.nl.

En tot slot als nieuw initiatief het jaar afgesloten met de talkshow Rottenberg&Witteman, een spontane actie met duizendpoot Marciel Witteman: het komend jaar iedere eerste donderdag van de maand in het Torpedotheater in de Pieterspoortsteeg, te beginnen op een maandag (moet kunnen), 7 januari, komt dat zien!

Op naar nieuwe avonturen in 2019, ik hoop jullie vaak te mogen ontmoeten.

Marciel De kleine Witteman in het maaiveld bundelt de krachten en levenslust met Anchorwoman Sandra Rottenberg voor een maandelijkse talkshow in het Torpedotheater in Amsterdam.

Op hun eigen prettige wijze ontvangen zij inspirerende schrijvers en kunstenaars en halen verborgen verhalen op; er is live muziek, zang, dichtkunst en opinie.

Het beste voor Kees

Monique Nolte (1969) is documentaire maakster, haar documentaire Het beste voor Kees, over de autistische Kees Momma en zijn ouders, werd tijdens het IDFA 2018 door kijkers uitgeroepen als beste tv-documentaire van de afgelopen vijf jaar. Kees groeide uit tot een cultfiguur, kreeg een column in NRC, maakt nu in opdracht tekeningen van gebouwen en heeft ruim 58.000 volgers op Facebook. Monique filmde Kees voor het eerst in 1997 en volgt Kees nog steeds. Wat gebeurt er met hem als zijn bejaarde ouders niet meer voor hem kunnen zorgen? Kunnen ouders en kind – van inmiddels bijna 50 – elkaar loslaten? Zal hij nog in staat zijn een relatief zelfstandig leven op te bouwen?

Monique is er van overtuigd dat een goed verteld verhaal mensen kan raken. Met Het beste voor Kees kwam er serieuze aandacht voor mensen met autisme. Daarom heeft ze het platform Doclines opgericht, ze zet alle middelen in om mensen rond sociale vraagstukken in beweging te brengen. Ze heeft nog een aantal andere onderwerpen die ze op de kaart wil zetten door er langdurig in te duiken en er veel mensen bij te betrekken, bijvoorbeeld bij kinderen die opgroeien met ouders met psychiatrische problemen.

Met optredens van podiumdichter Bert Schoonhoven, actrice Betty Schuurman en live muziek van Koet Kooij en Overhaus

Aanvang: 20.00 uur. Reserveren verplicht i.v.m. beperkt aantal plaatsen

reserveren@torpedotheater.nl of
tel: 020-4284993

Torpedotheater
Sint Pieterspoortsteeg 33
1012 HM Amsterdam

Op donderdag 7 februari is de volgende Rottenberg&Witteman met als hoofdgast Els Kloek, de vrouw van 1001 Vrouwen in de 20e eeuw

Hier zitten we dan, in spannende afwachting van de toekenning van de Libris Geschiedenisprijs 2018 in de live uitzending van VPRO OVT. Frits van Oostrom – rechts op de foto, weet dan ook nog niet dat hij zal ‘winnen’. Karin van den Born, eindredacteur geschiedenis van de NPR, schreef een prachtig juryrapport:

Hella en Sandra Rottenberg zijn in hun eigen familie gestuit op een fascinerend verhaal.
Grootvader Isay Rottenberg, in de jaren 20 zakenman in Amsterdam, neemt in 1932 een sigarenfabriek in Duitsland over. Wat dan nog? Kun je denken. Maar hij is Joods en begeeft zich dus in het hol van de leeuw.
In het boek steken Sandra en Hella hun verbazing over deze onderneming niet onder stoelen of banken. En terecht, het lijkt een krankzinnig, bijna suïcidaal avontuur.
Verwondering, willen weten hoe het zit, is de motor die het boek krachtig voortdrijft.
Als ware detectives halen de auteurs een indrukwekkende hoeveelheid documentatie boven water. Daaruit blijkt dat opa Rottenberg vrijwel vanaf het begin is tegengewerkt. Eerst nog via zogenaamde juridische procedures, maar tenslotte met harde nazi-hand.
Het boek is doorspekt met persoonlijke notities van Hella en Sandra waarin regelmatig twijfel doorklinkt: kon het gedrag van hun voorvader eigenlijk wel door de beugel, welke veren heeft hij moeten laten om het zo lang vol te houden? Dit maakt ‘De Sigarenfabriek van ‘Isay Rottenberg’ ook tot een dapper boek. Kwetsbaar stelt het vragen bij de scheidslijn tussen weten en niet (willen) weten, tussen de werkelijkheid toen en oordelen achteraf.
Hella en Sandra brengen via het persoonlijke verhaal van hun opa de sluipende machinaties van nazi-Duitsland ongenaakbaar tot leven. Tegelijkertijd maken ze invoelbaar hoe moeilijk het moet zijn geweest daar in de tijd zelf grip op te krijgen. Een les die iedereen tot zich zou moeten nemen. En dat is geen straf, want het boek leest ook nog eens als een trein, je hebt het uit voor je het weet.

Op 4 juni 2018 vond in het Communicatie Museum in Den Haag het Symposium Sturen op de sociale waarde van Infrastructuur plaats. Een initiatief van Margot Weijnen, georganiseerd door Annemarth Idenburgh, gemodereerd door Sandra Rottenberg, vormgegeven door Marieke van Dijk en assistentie van Jacintha Scheerder, Ad Korf en Yvo Hunink van Idiotes. Met o.a. Pallas Agterberg (Liander) en Diederik Samsom (Klimaattafel Gebouwde Omgeving).

‘Infrastructuur is van essentieel belang voor de samenleving. Infrastructuur draagt op allerlei manieren bij aan economische verbindingen, aan ecologische verbanden en aan de sociale en culturele samenhang in de Nederlandse samenleving. Vooral de sociale waarde van infrastructuur staat niet vanzelfsprekend op het netvlies van infrastructuurbeleidsmakers. Tijdens deze conferentie verkennen wij hoe sociale waarden beter meegenomen kunnen worden in visieontwikkeling en planvorming voor Infrastructuur. Op deze wijze wil de WRR bijdragen aan het debat over de sociale inclusiviteit en de sociale rechtvaardigheid van essentiële voorzieningen, om ongelijkheid te voorkomen tussen stad en platteland, arm en rijk, jong en oud, digibeet en digitaalvaardig.’

Wil je echt leuke en ruimdenkende mensen ontmoeten, raad ik je aan eens naar Pink Nieuw West in Amsterdam te gaan. Twee weken geleden was ik daar om een heel geanimeerd verkiezingsdebat te modereren. Zes kleurrijke kandidaten en lijstduwers uit Amsterdam kruisten de degens met elkaar en het publiek: Ahmed Marcouch (PvdA), Vera Bergkamp (D66), Dilan Yesilgöz (VVD), Rogier Havelaar (CDA), Olave Bosabose (Art.1) en Rocco Piers (GroenLinks). Allemaal mensen die dagelijks bewijzen dat ze durven op te komen voor mensen die niet binnen de lijntjes van het begrip ‘normaal’ vallen.

De zaal vol geëngageerde mensen van allerlei achtergrond, kleur en gender kwam bijeen om over drie thema’s te discussiëren: godsdienst, onderwijs en veiligheid. Onderwerpen die voortkwamen uit discussies van de afgelopen tijd bij Pink Nieuw West. Hoe te voorkomen dat er in godshuizen (van welke achtergrond dan ook) gepredikt wordt tegen homoseksualiteit en andere vormen van gender dan de doorsnee man of vrouw? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat op alle scholen een open gesprek met leerlingen gevoerd wordt over seksualiteit en genderidentiteit? En tot slot: is veiligheid iets waar iedereen gelijkelijk aanspraak op kan maken of hebben we om ons veilig te voelen voor iedere subgroep een eigen gespecialiseerde politie-eenheid nodig?

Monitoren en inspecteren was het idee dat leefde in de zaal. Maar de roep om overal te controleren en te toetsen, botst met het idee van een maatschappij waarin we de vrijheid claimen om te kunnen zijn wie we willen zijn. Als we de denk- en bewegingsruimte van een ander beperken, beperken we uiteindelijk ook die van onszelf. Een lastig dilemma.

De aanwezige politici en de zaal werden het uiteindelijk eens dat de politiek de kaders moet bewaken (het voorstel om het wetsartikel over groepsbelediging te schrappen is gelukkig gestrand in de Tweede Kamer) waarin vrijheid en veiligheid worden gewaarborgd, zodat die ook door een rechter kunnen worden getoetst als nodig.

Maatschappelijke veranderingen ontstaan niet vanzelf, daar moet je je actief voor blijven inzetten. Dat betekent bijvoorbeeld dat je zo dapper moet zijn om ook bij de politie te gaan werken en je daar in te zetten voor een cultuurverandering, zoals politievrouw Souad Boumedien (actief lid van Roze in Blauw en ambassadeur van de Gay Pride) betoogde.

Als je niet zichtbaar bent in alle maatschappelijke geledingen, komt er nooit een verandering tot stand. Of dat nou is in de politiek (‘Daarom ben ik actief lid van het CDA’, verklaarde Rogier Havelaar), op school of bij de politie: blijf je actief met alles bemoeien en kom ervoor uit wie je bent en hoe je wilt zijn. Loop niet weg, kruip niet in je schulp. Roze in de kerk en de moskee, roze op school en roze in blauw. Ga altijd het gesprek aan, hoe moeilijk het soms ook is. Blijf niet alleen, sluit je aan bij reeds bestaande initiatieven.

Wat op mij die avond in maart nog de meeste indruk maakte: het verhaal van en leraar over een leerling van 15 die een dag over gender organiseerde voor de hele school. Hij vroeg wie wel eens was uitgescholden voor ‘homo’ en wie wel eens iemand anders daarvoor uitschold. Vervolgens liet hij het hele gezelschap een poosje homo-homo scanderen, waar iedereen gretig aan meedeed. ‘Zo, dat was het, en nu gaan we dit nooit meer doen .’ Het kwartje was gevallen.

‘Het gaat er om dat je niet alleen voor jezelf, maar juist ook voor iemand die niet op je lijkt, durft op te komen’, stelde Ahmed Marcouch aan het eind van de avond. Echt jammer dat hij als nummer 13 op de lijst, na het verlies van de PvdA, niet in de Tweede Kamer komt. Vera Bergkamp en Dilan Yesilgöz missen daarmee een bondgenoot. Laten we hen steunen opdat ze er de komende tijd heel veel gaan maken in Den Haag.

Sandra Rottenberg, 16 maart 2017