Hier zitten we dan, in spannende afwachting van de toekenning van de Libris Geschiedenisprijs 2018 in de live uitzending van VPRO OVT. Frits van Oostrom – rechts op de foto, weet dan ook nog niet dat hij zal ‘winnen’. Karin van den Born, eindredacteur geschiedenis van de NPR, schreef een prachtig juryrapport:

Hella en Sandra Rottenberg zijn in hun eigen familie gestuit op een fascinerend verhaal.
Grootvader Isay Rottenberg, in de jaren 20 zakenman in Amsterdam, neemt in 1932 een sigarenfabriek in Duitsland over. Wat dan nog? Kun je denken. Maar hij is Joods en begeeft zich dus in het hol van de leeuw.
In het boek steken Sandra en Hella hun verbazing over deze onderneming niet onder stoelen of banken. En terecht, het lijkt een krankzinnig, bijna suïcidaal avontuur.
Verwondering, willen weten hoe het zit, is de motor die het boek krachtig voortdrijft.
Als ware detectives halen de auteurs een indrukwekkende hoeveelheid documentatie boven water. Daaruit blijkt dat opa Rottenberg vrijwel vanaf het begin is tegengewerkt. Eerst nog via zogenaamde juridische procedures, maar tenslotte met harde nazi-hand.
Het boek is doorspekt met persoonlijke notities van Hella en Sandra waarin regelmatig twijfel doorklinkt: kon het gedrag van hun voorvader eigenlijk wel door de beugel, welke veren heeft hij moeten laten om het zo lang vol te houden? Dit maakt ‘De Sigarenfabriek van ‘Isay Rottenberg’ ook tot een dapper boek. Kwetsbaar stelt het vragen bij de scheidslijn tussen weten en niet (willen) weten, tussen de werkelijkheid toen en oordelen achteraf.
Hella en Sandra brengen via het persoonlijke verhaal van hun opa de sluipende machinaties van nazi-Duitsland ongenaakbaar tot leven. Tegelijkertijd maken ze invoelbaar hoe moeilijk het moet zijn geweest daar in de tijd zelf grip op te krijgen. Een les die iedereen tot zich zou moeten nemen. En dat is geen straf, want het boek leest ook nog eens als een trein, je hebt het uit voor je het weet.

Op 4 juni 2018 vond in het Communicatie Museum in Den Haag het Symposium Sturen op de sociale waarde van Infrastructuur plaats. Een initiatief van Margot Weijnen, georganiseerd door Annemarth Idenburgh, gemodereerd door Sandra Rottenberg, vormgegeven door Marieke van Dijk en assistentie van Jacintha Scheerder, Ad Korf en Yvo Hunink van Idiotes. Met o.a. Pallas Agterberg (Liander) en Diederik Samsom (Klimaattafel Gebouwde Omgeving).

‘Infrastructuur is van essentieel belang voor de samenleving. Infrastructuur draagt op allerlei manieren bij aan economische verbindingen, aan ecologische verbanden en aan de sociale en culturele samenhang in de Nederlandse samenleving. Vooral de sociale waarde van infrastructuur staat niet vanzelfsprekend op het netvlies van infrastructuurbeleidsmakers. Tijdens deze conferentie verkennen wij hoe sociale waarden beter meegenomen kunnen worden in visieontwikkeling en planvorming voor Infrastructuur. Op deze wijze wil de WRR bijdragen aan het debat over de sociale inclusiviteit en de sociale rechtvaardigheid van essentiële voorzieningen, om ongelijkheid te voorkomen tussen stad en platteland, arm en rijk, jong en oud, digibeet en digitaalvaardig.’

Wil je echt leuke en ruimdenkende mensen ontmoeten, raad ik je aan eens naar Pink Nieuw West in Amsterdam te gaan. Twee weken geleden was ik daar om een heel geanimeerd verkiezingsdebat te modereren. Zes kleurrijke kandidaten en lijstduwers uit Amsterdam kruisten de degens met elkaar en het publiek: Ahmed Marcouch (PvdA), Vera Bergkamp (D66), Dilan Yesilgöz (VVD), Rogier Havelaar (CDA), Olave Bosabose (Art.1) en Rocco Piers (GroenLinks). Allemaal mensen die dagelijks bewijzen dat ze durven op te komen voor mensen die niet binnen de lijntjes van het begrip ‘normaal’ vallen.

De zaal vol geëngageerde mensen van allerlei achtergrond, kleur en gender kwam bijeen om over drie thema’s te discussiëren: godsdienst, onderwijs en veiligheid. Onderwerpen die voortkwamen uit discussies van de afgelopen tijd bij Pink Nieuw West. Hoe te voorkomen dat er in godshuizen (van welke achtergrond dan ook) gepredikt wordt tegen homoseksualiteit en andere vormen van gender dan de doorsnee man of vrouw? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat op alle scholen een open gesprek met leerlingen gevoerd wordt over seksualiteit en genderidentiteit? En tot slot: is veiligheid iets waar iedereen gelijkelijk aanspraak op kan maken of hebben we om ons veilig te voelen voor iedere subgroep een eigen gespecialiseerde politie-eenheid nodig?

Monitoren en inspecteren was het idee dat leefde in de zaal. Maar de roep om overal te controleren en te toetsen, botst met het idee van een maatschappij waarin we de vrijheid claimen om te kunnen zijn wie we willen zijn. Als we de denk- en bewegingsruimte van een ander beperken, beperken we uiteindelijk ook die van onszelf. Een lastig dilemma.

De aanwezige politici en de zaal werden het uiteindelijk eens dat de politiek de kaders moet bewaken (het voorstel om het wetsartikel over groepsbelediging te schrappen is gelukkig gestrand in de Tweede Kamer) waarin vrijheid en veiligheid worden gewaarborgd, zodat die ook door een rechter kunnen worden getoetst als nodig.

Maatschappelijke veranderingen ontstaan niet vanzelf, daar moet je je actief voor blijven inzetten. Dat betekent bijvoorbeeld dat je zo dapper moet zijn om ook bij de politie te gaan werken en je daar in te zetten voor een cultuurverandering, zoals politievrouw Souad Boumedien (actief lid van Roze in Blauw en ambassadeur van de Gay Pride) betoogde.

Als je niet zichtbaar bent in alle maatschappelijke geledingen, komt er nooit een verandering tot stand. Of dat nou is in de politiek (‘Daarom ben ik actief lid van het CDA’, verklaarde Rogier Havelaar), op school of bij de politie: blijf je actief met alles bemoeien en kom ervoor uit wie je bent en hoe je wilt zijn. Loop niet weg, kruip niet in je schulp. Roze in de kerk en de moskee, roze op school en roze in blauw. Ga altijd het gesprek aan, hoe moeilijk het soms ook is. Blijf niet alleen, sluit je aan bij reeds bestaande initiatieven.

Wat op mij die avond in maart nog de meeste indruk maakte: het verhaal van en leraar over een leerling van 15 die een dag over gender organiseerde voor de hele school. Hij vroeg wie wel eens was uitgescholden voor ‘homo’ en wie wel eens iemand anders daarvoor uitschold. Vervolgens liet hij het hele gezelschap een poosje homo-homo scanderen, waar iedereen gretig aan meedeed. ‘Zo, dat was het, en nu gaan we dit nooit meer doen .’ Het kwartje was gevallen.

‘Het gaat er om dat je niet alleen voor jezelf, maar juist ook voor iemand die niet op je lijkt, durft op te komen’, stelde Ahmed Marcouch aan het eind van de avond. Echt jammer dat hij als nummer 13 op de lijst, na het verlies van de PvdA, niet in de Tweede Kamer komt. Vera Bergkamp en Dilan Yesilgöz missen daarmee een bondgenoot. Laten we hen steunen opdat ze er de komende tijd heel veel gaan maken in Den Haag.

Sandra Rottenberg, 16 maart 2017